Η ατοπική δερματίτιδα ή ατοπικό έκζεμα, είναι μια χρόνια κνησμώδης νόσος που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη νηπιακή ηλικία και στα μισά παιδιά υποχωρεί ως την εφηβεία. Όμως σε ένα μικρό ποσοστό εξελίσσεται σε χρόνια και ισόβια υποτροπιάζουσα νόσο. Είναι αλλεργικής αιτιολογίας.

Η εικόνα της ατοπικής δερματίτιδας χαρακτηρίζεται από ξηρές ροζ-κόκκινες πλάκες με απολέπιση στην επιφάνειά τους, που προκαλούν κνησμό. Στην νεογνική και βρεφική ηλικία εντοπίζεται στο πρόσωπο, ενώ σε μεγαλύτερες ηλικίες πίσω από τα γόνατα, τους αγκώνες, το λαιμό, αλλά και οπουδήποτε στο σώμα.

Η φλεγμονώδης αυτή πάθηση της επιδερμίδας συνοδεύεται από γενικευμένη ξηρότητα, έντονο κνησμό και μειωμένη άμυνα απέναντι σε βακτήρια ή μύκητες.

Συνήθως εμφανίζεται μεταξύ έκτου και δωδέκατου μήνα ζωής και σταδιακά υποχωρεί πλήρως ή μερικώς μέχρι τα δέκα έτη. Μπορεί όμως να εμφανιστεί αργότερα στην παιδική ηλικία ή στην ενήλικο ζωή και να κάνει σύντομη ή χρόνια πορεία με εξάρσεις και υφέσεις. Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται ατοπικά καθώς έχουν την προδιάθεση να αναπτύξουν εκτός από δερματίτιδα και αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα.

Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες συνήθως αλληλεπιδρούν στην εμφάνιση της. Υπάρχει σαφής κληρονομικότητα, περισσότερο από τη μεριά της μητέρας. Στις οικογένειες παιδιών με ατοπική δερματίτιδα υπάρχει συνήθως ιστορικό άσθματος, αλλεργικής ρινίτιδας ή ατοπικής δερματίτιδας.

Συνήθως το έκζεμα δεν σχετίζεται με τροφές. Ωστόσο υπάρχουν ειδικές περιπτώσεις όπου σχετίζεται με δυσανεξία σε ορισμένα συστατικά τροφών π.χ αυγό, ψάρι, ξηρούς καρπούς, γάλα κτλ. Στα βρέφη συχνότερο τροφικό αίτιο είναι το γάλα της αγελάδος.

Αεροαλλεργιογόνα όπως τα ακάρεα της οικιακής σκόνης, τα επιθήλια των ζώων, η γύρη των φυτών αλλά και ερεθιστικοί παράγοντες όπως χημικά ή σαπούνια καθώς και περιβαλλοντικοί παράγοντες πχ η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου ή στο καυσαέριο και η χαμηλή υγρασία παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη του ατοπικού εκζέματος.

Η διαταραχή του δερματικού φραγμού, καθώς και το ανώριμο ανοσοποιητικό σύστημα των μικρών ηλικιών φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην παθογένεσή της. Αυτή η διαταραχή του φραγμού επιτρέπει σε παθογόνα και αλλεργιογόνα να εισέρχονται με μεγαλύτερη ευκολία, διεγείροντας μια αυξημένη ανοσολογική απάντηση που οδηγεί στην εμφάνιση της. Παράδειγμα παθογόνου που μπορεί να διαδραματίζει ρόλο είναι ο σταφυλόκοκκος (Staph. Aureus), που αποτελεί μικροοργανισμό της φυσιολογικής χλωρίδας του δέρματος. Κάποια στελέχη του σταφυλόκοκκου ωστόσο μπορεί να παρουσιάσουν υπεραντιγονικότητα, δηλαδή κάποια μέρη ή παραγόμενες τοξίνες από τον μικροοργανισμό να προκαλέσουν στο ανοσοποιητικό σύστημα υπερβολική αντίδραση.

Μεγάλη σημασία έχει η εκπαίδευση των γονέων, αλλά και των παιδιών, όταν είναι σε κατάλληλη ηλικία, καθώς και η προληπτική θεραπεία.

• Σημαντική είναι η αντιμετώπιση της ξηρότητας με  πολύ καλή και συχνή ενυδάτωση, ακόμα και όταν η νόσος βρίσκεται σε ύφεση, με αλοιφές και γαλακτώματα.
• Επίσης λιγότερο πλύσιμο, καθώς η υπερβολική έκθεση στο νερό αφυδατώνει το δέρμα, με ζεστό αλλά ποτέ καυτό νερό και με ειδικά καθαριστικά και σαπούνια.
• Η πρόληψη του ξεσμού(ξυσίματος) είναι επίσης σημαντική, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε λύση της συνέχειας της επιδερμίδας και σε δευτεροπαθή επιμόλυνση. Καλό είναι να κόβουμε τα νύχια των παιδιών και να φοράμε γάντια στα μωρά για να μην αυτοτραυματίζονται.
• Η ατοπική δερματίτιδα στα παιδιά μπορεί να συσχετίζεται με τροφικούς παράγοντες, οπότε στις περιπτώσεις αυτές συνιστάται αποφυγή των συγκεκριμένων τροφών.

Ανάλογα με την ένταση των συμπτωμάτων, η δερματολόγος Dr Μαρία Ζιώγα, μπορεί να επιλέξει αντισταμινικά για την αντιμετώπιση του κνησμού ή τοπικά κορτικοστεροειδή σε μορφή κρεμών ή αλοιφών για την αντιμετώπιση της φλεγμονής ή και αντιβιοτικά σε περίπτωση βακτηριακής επιμόλυνσης. Σε χρόνιες ανθεκτικές περιπτώσεις μπορεί να συστήσει αγωγή συντήρησης με αναστολείς καλσινευρίνης.